نظر مورخان –سیاحان- رجال سیاسی درباره حاج علی قلی خان سردار اسعد
آرمان راکیان
برگرفته از کتاب سردار اسعد در دست انتشار
سردار اسعد: سعی و کوشش من در اجرای قانون و مشروطیت برای این بود که مردم را به حکومت قانونی دعوت کنم.
دوراند (سفرنامه ی دوراند): در جونقون مهمان سردار حاجی علی قلی خان مرد سیاسی طایفه بختیاری بودیم مردی اصیلزاده و مؤدب بود و برای اقامت ما از هیچ کاری فروگذار نکرد.
پروفسور جن راف گارثویت: تنها در بین خوانین حاجی علی قلی خان سردار اسعد شایستگی آنرا داشت که رهبری این نقش مهم ]مشروطیت[ را به عهده گیرد.
پروفسور یرواند آبراهامیان: رهبر طایفه ایلخانی. مترجم سفرنامهی انگلیسی مربوط به سده هفدهم و موسس مدرسهای به سبک جدید در اصفهان بود.
مخبرالسلطنه هدایت: شاخص میان ایرانیان علی قلی خان سردار اسعد است که غالباً اشخاص مهمی با او مراوده دارند و او را به بازگشت به ایران و نهضت تشویق میکردند.
مستشارالدوله (رئیس مجلس شورای ملی): از فداکاریها و مجاهدات غیرتمندانه حضرت حاج علیقلیخان سردار اسعد و امراء و افراد جلیل بختیاری که ممد آزادی ایران از قید اسارت گردیده است تشکر صمیمی عموم ایران را تقدیم مینماید.
عین الدوله: به پیشنهاد او از طرف مظفرالدین شاه علی قلی خان از سرتیپی به سردار اسعدی نائل آمد
دکتر مهدی ملکزاده: حاجی علی قلی خان سردار اسعد از مردانی بود که هم زهر استبداد را چشیده بود و هم نسیم آزادی مشام روحش را معطر ساخته بود او در نیک فطرتی و نیکوکاری معروف بود.
خسروخان سردار ظفر: من میتوانستم از تمام هستی خود صرف نظر کنم و از همهی اقوام چشم پوشی نمایم ولی از برادرم سردار اسعد نمیتوانستم بگذرم و مخالفت با او را حرام میدانستم.
ابراهیم صفایی: پس از فتح تهران به آزادیخواهان و شخصیتهای فداکار از جمله سردار اسعد از طرف انجمن ]در منزل ظهیرالدوله در حضور رجال و بزرگان کشور[ مدال طلایی مرصع داده شده وجشن را نصرت ملی نام نهادند.
حسین سعادت نوری: جای تردید نیست که هرگاه مجاهدین از جان گذشته ی بختیاری به زعامت مرحوم حاج علیقلیخان سردار اسعد به طهران نیامده بودند محمدعلی میرزا به پشتیبانی قزاقهای لیاخوف و... از صحنهی سیاست دور نمی شد.
هنری رنه دالمانی (مأمور وزارت تعلیمات عمومی فرانسه):عالیجناب سردار اسعد، مردی از هر حیث موقر و آداب دان و رئیس قدرتمند ایل بختیاری با علاقه وافرش به کشور خویش، خلق و خوی ممتازش در سالهای پرحادثه خیز اخیر آشنا شدم.
علی اصغر شمیم (استاد کرسی تاریخ دانشکده دانشگاه تهران): وصول خبر حرکت سردار اسعد به تهران چنان رعب و هراسی در دل درباریان و رجال دستگاه استبداد انداخت که کلیه وزرا، غیر از سعدالدوله از شغل خود کناره گیری کردند.
دکتر ویلیام تئودور سترانک (در کتاب حکومت شیخ خزعل بن جابر): سردار اسعد مرد بسیار قابلی بود.
حسین برمایون (نویسنده کتاب باقرخان): علیقلیخان سردار اسعد بختیاری، یکی از رؤسای معروف ایل بختیاری و از فاتحان مشهور تهران در انقلاب مشروطیت است.
مورگان شوشتر آمریکایی: با وجود تهدیدات مکرر سفارتین[روس و انگليس] سردار اسعد اظهار داشت که بعضی خواهش ها با شاه دارد و به این بهانه پیش قدم بود.
حاجی محمدحسین کاشانی (نگارنده رویای صادقه): سردار اسعد به واسطهی سیر تواریخ و گردش اروپ و تجربیات دنیا به مراتب مشروطیت پی برده است.در هرجنگ سختی دو نفر از پسرهای رشید خود را جلوی توپ و تفنگ فرستاده است.
یفرمخان ارمنی: سردار اسعد فرمانده بختیاریها شخصی فهیم و مدبر، دارای افکار عالی و شخصیت ممتاز بود (کتاب تاریخ انقلاب مشروطیت ملک زاده ص 1186).
جمشید کیانفر: سردار اسعد سیاستمدارتر از آن بود که با پیمان نامههای ایلی بجنگد.او امتیاز ویژهای در میان خوانین بختیاری داشت و پیوسته محور اتحاد درایل بوده برای فردایی که لازم داشت و آن فردا با استبداد صغیر فراهم شد. مردی با کفایت و مدبر متین، معارفخواه و مشفق چاپ کتاب و اهل ذوق و علم بود.
علامه قزوینی (میرزا محمدخان): من آن مرحوم(سردار اسعد) را خوب میشناسم و در تمام مدت اقامت او در پاریس هفته ای دو سه مرتبه او را می دیدم و غالباً صحبت ما از تاریخ بود زیرا او به تاریخ علاقه داشت و ایشان مظهر اخلاق حسنهای که برای رؤسا و زعمای قوی لازم است بود.
عبدالحسین لسان السلطنه ملکالمورخین: یگانه وزیر باتدبیر، فرزانه، امیر کشورگیر، صاحب السیف والقلم و حامی ممالک فرس و دیلم، نگاهبان ایران و پشتوان ایرانیان حاجی علی قلی سردار اسعداست.
اسدالله میرزا شهاب الدوله (مترجم): حضرت آقای سردار اسعد علاوه بر مجاهدت صمیمانه که برای حصول آزادی ملت فرمودهاند در ترجمه و تألیف و نشر کتب مفیده اهتمامات بلیغه نموده اند.
ملک الشعرا بهار:
بخت سپهدار فرخنده بادا سرداراسعد پاینده بادا
صمصام ایران برنده بادا ضرغام دین را دل زده بادا
کافتاد از ایشان بدخواه درچاه الحمـــدالله الحمـــدالله
ثریا داوودی (نویسنده دانشنامه قوم بختیاری): سردار اسعد با شم سیاسی بالا و دانش کامل در امور کشورداری یکی از وطن پرستترین رجال صدساله اخیر ایران بوده است.
پریس کنسول انگلیس در اصفهان: سردار اسعد عنصر نوظهوری بود.
1- مولف کتاب تاریخ سیاسی اجتماعی یعنی پروفسور جن رافگار ثویت: سردار اسعد را آشیل همان قهرمان داستان ایلیاداثر هومر میخواندو میگوید: او یک آزادی خواه واقعی بود.
وحید دستگردی (رهآورد وحید): سرمایه سعادت و افتخار ایل بختیاری حاجی علیقلیخان سردار اسعد است او با شعر و ادب آشنا و ادب دوست و شاعر پرور بود و به حکم این طبیعت از ظلم و ستم برکران بود.
مهدی بامداد (رجال ایران): حاج علیقلی خان سردار اسعد... مردی متین – فهمیده – سنگین – عاقل – بردبار و با گذشت – نظربلند – معارف خواه و مروج چاپ کتب بود.
(فرهنگ نامه ی نام آوران): سردار اسعد مردی با فرهنگ و دانش دوست بود و با هزینهی خود چند کتاب از جمله سفرنامهی برادران شرلی و سفرنامه تاورینه را ترجمه و چاپ کرد.
سابلین مستشار ارشد روس: سردار اسعد به قدر کفایت آدم تجربه دیده ای است.
فرخی یزدی (شاعر): حضرت سردار اسعد یکی از نیرّین آسمان آزدی و مؤسسین ترقی و آبادی است که خلقی را از ظلمات استبداد و جهالت به سوی آب بقای آزادی و عدالت رسانیدهاند.
دکتر صادق زیبا کلام (سنت و مدرنیته): سردار اسعد یکی از روسای ایل بختیاری که مدتی در پاریس زندگی میکرد و با افکار جدید آشنا بود.
امیرحسین ظفر (مترجم سفری به سرزمین دلاوران):سواران شجاع بختیاری به فرماندهی حاج علیقلی خان سردار اسعد با بذل خون خود مظهر اسبتداد را از پای درآوردند.
عبدالحسین سپتنا: سرزمین بختیاری صمصام السلطنه، سردار اسعدها را پرورش داده و برای مبارزه آزادیخواهی و جنگهای مشروطیت به طهران گسیل داشته است.
نسیم خلیلی (کتاب انقلاب مشروطیت ایران): سردار اسعد که گاهی فاتح ملی لقبش میدهند، در بین ایل بختیاری دارای موقعیت ممتاز و ویژهای بود و از نخستین کسانی بود که با جلوههای تمدن و فرهنگ و دموکراسی غرب در دل فرانسه آشنا شد.
دکتر عبدالعظیم رضایی (فرهنگ سه هزار تن از بزرگان و ناموران ایران):علیقلی خان یکی از سران آزادیخواه در دورهی مشروطیت و از بزرگان دوره مظفرالدین شاه بود که همراه 3000 هزار سوار بختیاری به سوی تهران رهسپار شد.
سیدحسن طبسی (مدیر مجله استان خراسان): برای سردار اسعد کبیر،موقعی مساعد پیش آمد و آن بزرگ به عقل و فراستی که داشت اهمیت آن را درک کرده نام خود را در سرلوحه تاریخ مشروطیت ایران ثبت نمود.
احمد مشیر (مترجم کتاب برادران شرلی): حضرت مستطاب اشرف امیر دانشمند معارف پرور، خیرخواه وطن آقای حاجی علیقلیخان (سردار اسعد)برای تعمیم فواید عمومی و مزید بصیرت ابناء وطن همت عالی را به طبع و نشر این کتاب مبذول فرمودند.
دکتر نوراله دانشور علوی (مجاهد السلطان): حاج علیقلیخان سردار اسعد از بانیان بزرگ مشروطه به شمار میرود و یکی از رجال فرهنگی ایران است که در ترجمه و طبع و نشر کتابهای جدید نقش به سزایی دارد.
علی دیوسالار (سالار فاتح): حاج علیقلیخان سردار اسعد بختیاری شخص عاقل و تربیت شده و مشروطه خواه بود.
میرزاحسنخان اصفهانی (مترجم): برحسب دستور حضرت مستطاب اشرف امیر معارفپرور حاجی علیقلیخان سردار اسعد کتاب آبی را ترجمه کردم و امیداست سایر بزرگان هم به معارف پروری حضرت مستطاب اشرف معظم تاسی نموده به ترجمه کتب مفید اقدام فرمایند.
حاج محمدتقی جورابچی(حرفی از هزاران کاندر عبارت آمد): سردار اسعد در اصفهان آدم باکفایتی بود.
فریاد وطن(روزنامه 15 شعبان 1227):اگر تمام ایران راگردش کنید یک دو نفر با غیرت و فتوت مثل سپهدار و سردار اسعد پیدا نخواهیم کرد که آثار وجود خودشان رادرمقام عمل و شهود آوردند.
صفا علی شاه:
ای برزده بر تقویت ملک آستین هم بختیار ملکی و هم اختیار دین
محتشم الدوله، مظفرالسلطنه، معتضد الدوله، اکرم الدوله، اعظم الدوله، معاضدالملک، امین الممالک، عماد السلطان،آقای امام جمعه و... در نامهای: حاجی علیقلیخان را سردار غیرتمند و حامی ملت و اسلام و حافظ حقوق مسلمین خواندهاند.
عبدالحسین سعیدیان (رهبران انقلاب): سردار اسعد رفتاری خوشایند داشت و به شاعران و نویسندگان احترام میگذاشت و در پیشبرد هدفهای مشروطه و برکناری محمدعلیشاه سهمی عهده داشت.
عبدالمهدی رجایی به نقل از روزنامه کاشف الاسرار (سال 1336 شماره11): بزرگترین فاجعه در ایران را فوت سردار بزرگ و فیلسوف و ادیب مشهور ایران آقای سردار اسعد بختیاری و آن را بالاترین لطمهای میداند که به ایران وارد آمده که شاید به این زودیها و بلکه در هیچ وقت ایران به مرمت آن موفق نمیشود.